Napoje do zadań specjalnych

Woda zaliczana jest do podstawowych składników pokarmowych, chociaż nie stanowi źródła substancji odżywczych. Spełnia jednak w organizmie wiele ważnych funkcji.

Woda jest głównym składnikiem organizmu (może stanowić 45-75% masy ciała człowieka). Jako prawie idealny rozpuszczalnik, stanowi środowisko dogodne dla wszystkich procesów życiowych. Od jej zawartości w ślinie, soku żołądkowym, soku jelitowym i żółci zależy formowanie kęsów pożywienia, przesuwanie treści pokarmowej wzdłuż przewodu pokarmowego oraz właściwe działanie enzymów trawiennych. Transportuje substancje odżywcze, enzymy, hormony i wszelkiego rodzaju metabolity oraz warunkuje wydalanie z narządów i komórek produktów przemiany materii, w tym także związków toksycznych. Z wiekiem zawartość wody w ciele zmniejsza się, osiągając u ludzi starszych 46-54%.

Dorosły, zdrowy człowiek jest w stanie przeżyć bez jedzenia ponad miesiąc, ale bez wody - zaledwie 3-5 dni. Utrata z organizmu 15-20% wody powoduje śmierć. W pierwszej kolejności dochodzi do zmniejszenia objętości osocza krwi i wzrostu stężenia w nim sodu. Woda przemieszcza się z komórek do przestrzeni pozakomórkowej, co doprowadza do odwodnienia wewnątrzkomórkowego. Dochodzi również do zmniejszenia ilości produkowanego moczu i wydalania produktów przemiany materii, które powodują zatrucie organizmu.

Zapotrzebowanie na wodę ma charakter indywidualny i może różnić się w zależności od wieku, aktywności fizycznej, temperatury otoczenia i wilgotności powietrza. Szacuje się, że dorosła osoba powinna przyjmować na każdy kilogram masy ciała około 30 mililitrów wody na dobę lub 1 mililitr wody na 1 kilokalorię spożytego pokarmu.

Dla zdrowia
Źródłem wody dla organizmu są różnego rodzaju napoje (w tym oczywiście woda), pożywienie stałe oraz tzw. woda metaboliczna powstająca podczas spalania składników odżywczych (białka, tłuszczu, węglowodanów). Z pokarmami stałymi człowiek pobiera przeciętnie około 1 litra wody. Zawartość wody w produktach spożywczych jest zróżnicowana i mieści się w granicach od blisko 0% w tłuszczach i cukrze do około 90% w warzywach i owocach. Ze spalania składników pokarmowych pochodzi około 300 mililitrów wody.

Warto pamiętać, że napoje (z wyjątkiem tych typu light) oprócz wody dostarczają również sporych ilości energii, głównie w postaci cukrów prostych oraz sacharozy. Soki owocowe lub niektóre napoje owocowe są również źródłem witamin (szczególnie witaminy C i beta-karotenu) oraz składników mineralnych (głównie potasu) i należy je wliczać do wartości energetycznej diety. Sok lub napój zawiera przeciętnie około 40-60 kcal na 100 ml, co daje średnio 100 – 150 kcal w szklance. Dodatkowe spożycie tylko 100 kcal dziennie ponad zapotrzebowanie może skutkować zwiększeniem masy ciała o prawie kilogram w ciągu 2 miesięcy!

Dla aktywnych
Zupełnie inne zastosowanie mają napoje izotoniczne. Ich skład jest tak zaprojektowany, aby skutecznie wyrównywał poziom wody i elektrolitów (np. sodu) wydzielanych z organizmu wraz z potem. Mają również za zadanie uzupełnić witaminy i minerały oraz w niewielkim stopniu węglowodany spalane podczas wysiłku fizycznego. Napoje takie są przydatne szczególnie w czasie długotrwałego wysiłku fizycznego, powodującego dużą utratę wody z organizmu. Zwykle mają one niską zawartość cukru i w niewielkim stopniu nasycone są dwutlenkiem węgla.

W czasie uprawiania aktywności fizycznej warto pamiętać o trzech zasadach:

1) należy rozpocząć wysiłek w stanie dobrego nawodnienia organizmu, pić niewielkimi łykami;

2) zanim pojawi się uczucie pragnienia lub zmęczenia, pić w trakcie wysiłku napoje zawierające węglowodany i niewielkie ilości elektrolitów, głównie sodu;

3) unikać napojów zawierających kofeinę i alkohol!

Dla zmęczonych
Napoje energetyzujące wykazują się działaniem pobudzającym. Zwykle spożywa sie je w okresach wzmożonego psychicznego lub też krótkiego fizycznego wysiłku. Napoje te zawierają substancje psychoaktywne i pobudzające, m.in. kofeinę oraz taurynę. Dodatkowo są wzbogacane w wybrane witaminy i składniki mineralne, mogą zawierać również cukier lub substancję intensywnie słodzącą (wersja light). Napoje energetyzujące zwiększają szybkość reakcji i wydolność organizmu, wzmacniają koncentrację, przeciwdziałają zmęczeniu oraz przyspieszają metabolizm, ale wywołują wiele skutków ubocznych. Mogą powodować m.in. uszkodzenia układu nerwowego i serca. Notowane były również przypadki śmiertelne. W niektórych krajach ich sprzedaż jest zabroniona.

Kofeina ma silne działanie pobudzające, ale nie jest całkiem obojętna dla zdrowia. Badania pokazują, że jej nadmierne spożycie może wywoływać objawy uboczne, takie jak nadpobudliwość, uczucie niepokoju, przyspieszenie oddychania, kołatanie serca. Istnieją również doniesienia, że wysokie spożycie kofeiny wypłukuje z organizmu wapń. Kofeina może także przyczyniać się do powstania arytmii serca oraz wywierać negatywny wpływ na układ pokarmowy, oddechowy i nerki. Co prawda niektórzy naukowcy dowodzą, że przy regularnym jej spożywaniu organizm nabywa swoistą „tolerancję” dla tego związku. Należy jednak podkreślić, że ze względu na swój skład i zawartość substancji psychoaktywnych, napoje energetyzujące nie powinny być spożywane przez dzieci i młodszą młodzież.

Opracowanie: A.Harton, J.Myszkowska-Ryciak