Trzy fazy gojenia się tkanki

Uraz tkanek miękkich zapoczątkowuje proces samo-zdrowienia. Większość tkanek miękkich, bez względu na ich rodzaj, zdrowieje przez wytworzenie w miejscu urazu tkanki włóknistej. Oznacza to, że uszkodzone miejsce ulega jedynie naprawie, a nie regeneruje się w pełni – zniszczone, wyspecjalizowane komórki nie odradzają się.

Proces naprawy dzieli się na trzy fazy: zapalną, namnażania i przebudowy. Podział na fazy jest umowny, gdyż naprawa postępuje stale, płynnie przechodząc z jednego etapu w drugi, a jedynie nasilenie poszczególnych procesów w czasie pozwala wyodrębnić te trzy, najważniejsze składowe.

Faza zapalna – zachodzi od momentu urazu. Trwa około 4-6 dni i charakteryzuje się miejscowym stanem zapalnym, który przygotowuje uszkodzone miejsce do naprawy. W wyniku działania stanu zapalnego zniszczone części tkanki zostają usuniętedzieki czemu okolica ta zostaje oczyszczona i przygotowana do dalszego gojenia. Obszar uszkodzenia zasklepia się równocześnie włóknikiem (skrzepem). Pojawiają się też wtedy fibroblasty – komórki tworzące kolagen, który jest podstawowym budulcem tkanki. Stan zapalny jest więc kluczowy dla procesu zdrowienia. Faza ta nie powinna jednak przeciągać się zbyt długo, gdyż istnieje ryzyko dalszego niekontrolowanego rozprzestrzeniania się zapalenia, zwłaszcza w przypadku obniżonej odporności.

W tej fazie obowiązuje niezmienna zasada RICE (ang.: Rest Ice Compression Elewation), czyli odpoczynek (odciążenie), chłodzenie, ucisk (bandażowanie elastyczne) i uniesienie uszkodzonego miejsca tak, aby poprawić odpływ krwi i chłonki. Jest to więc względne unieruchomienie. W ŻADNYM WYPADKU przy uszkodzeniu miękkiej tkanki (nawet przy skręceniu kolana czy kostki) nie powinno stosować się opatrunków gipsowych, a jedynie odpowiednie ortezy.

Ze środków fizykoterapeutycznych zastosować można zabiegi magnetoterapii.

Faza namnażania – rozpoczyna się około 2-3 dni po urazie, trwa jednak znacznie dłużej. Dochodzi w niej do ograniczenia procesu zapalnego, a fibroblasty, które pojawiły się wcześniej namnażają się i produkują różne składniki (m.in.  kolagen) potrzebne do powstania nowej mocnej tkanki włóknistej. Szczyt nasilenia przemian przypada na około 2-3 tygodnie po urazie. W tym okresie nie powstaje jednak jeszcze w pełni wydolna blizna, a jedynie dobra podstawa dla jej uformowania.

Dalej, do dwóch tygodni, stosuje się chłodzenie gojącego się miejsca. Fizjoterapeuta może rozpocząć zabiegi ultradźwiękowe i laserowe w małych dawkach i stopniowo je zwiększać. Nowoczesna fizjoterapia wprowadza już w tej fazie leczenie ruchem, jednak są to bardzo specyficzne ćwiczenia, które ustala terapeuta, gdyż niektóre kierunki ruchu wpływają korzystnie na proces gojenia, a inne mogą doprowadzić do ponownego urazu tkanki.

Faza przebudowy – jest kolejną kluczową fazą naprawy. Zachodzi oczywiście na fazę namnażania i jej początków można szukać już około 2 tygodni po urazie. Poprzednia faza wytworzyła raczej mało odporne włókna i zrąb ten ulegać będzie teraz przekonstruowaniu. Przebudowa polega na ciągłej zmianie ułożenia włókien kolagenowych oraz na wspólnym łączeniu ich w nowej tkance tak, aby powstał mocniejszy splot. Fizyczne obciążanie jest w tym momencie ogromnie ważne, gdyż to właśnie ono warunkuje formowanie mocnej struktury. Proces dojrzewania i przebudowy trwa od 6 do 12 miesięcy.

W fazie przebudowy zwykle nie są już niezbędne zabiegi fizykoterapeutyczne - tkanka przebudowuje się głównie pod wpływem ćwiczeń. Jeżeli jednak podczas gojenia powstały np. przykurcze, to w celu łatwiejszego ich eliminowania można przed rozciąganiem stosować ogrzewanie miejsca, które ma zostac poddane stertchingowi. Tkankę można pobudzać do przebudowy stosując przed zabiegami manualnymi oraz ćwiczeniami ultradźwięki w większych dawkach.

Proces naprawy tkanki jest naturalnym następstwem urazu, prowadzącym do samo-wygojenia. Nie dochodzi do odtworzenia identycznej struktury, jednak w jego wyniku powstaje całkiem wydolna „łata”, która pozwala na  powrót do sprawności po uszkodzeniu. W okresie gojenia należy więc  postępować tak, aby nie przeszkadzać organizmowi w naprawie. Czynniki znane jako opóźniające zdrowienie podzielić można na generalne i lokalne:

Generalne: wiek, niedobór białka, niski poziom witaminy C, używanie sterydowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych, temperatura (wolniejsze tempo przy zimnie)

Lokalne: słabe ukrwienie/niedokrwienie, zrosty z innymi tkankami, przedłużony stan zapalny, przesuszenie blizny, nadmierny ruch wprowadzony zbyt wcześnie (powoduje wtórne uszkodzenie i zapalenie).

Autor: mgr Lech Okurowski